Gatunkowy Jason Mittell

Po analizie intertekstualności i narracji w serialach przyszedł czas na porcję teorii w wydaniu Jasona Mittella.   

W swym tekście zatytułowanym "A cultural approach to television genre theory" autor przygląda się kategorii "gatunku". Już we wstępie pisze, iż telewizja opiera się na gatunkowości – poszczególne programy, bloki programowe czy kanały telewizyjne przypisane są do jednego lub kilku gatunków (łączą w sobie cechy kilku z nich). Pomaga to widzom w odbiorze, a także organizacji swego dnia, bowiem często odpowiednie bloki gatunkowe wyświetlane są o konkretnej porze dnia (np. programy edukacyjne emitowane są zwykle w godzinach porannych, zaś seriale w godzinach popołudniowych).

Teoria gatunkowości jest szerokim działem studiów literackich i filmowych, jednakże gatunki wykorzystywane w telewizji różnią się od nich, są specyficzne i nie poświęcono im do tej pory wystarczająco dużo uwagi i miejsca w nauce.

Wydaje się, iż największą przeszkodą do pokonania jest inne podejście badaczy współczesnych mediów niż naukowców skupiających się na gatunkowości literatury i filmu.  

Opisując media, badacze skupiają się na ich dopasowaniu do historycznych systemów kulturowej potęgi i polityki, co jest odległym podejściem w przypadku tradycyjnej literatury i filmu. Nawet najbardziej kompletny w tej kwestii esej autorstwa Jane Feuer „Genre study and television” (w: „Channels of discourse. Reassembled”) podkreśla niemożność zastosowania tych samych zasad w opisie gatunkowości telewizyjnej, jak w przypadku gatunków literackich i filmowych. 

Wszechobecne pozostaje więc stwierdzenie, iż potrzeba więcej pracy w celu poszerzenia naukowej wiedzy w dziedzinie gatunkowości telewizyjnej. Tekst Mittella jest próbą podjęcia właśnie takiej pracy.

Tradycyjna analiza gatunków

• Występują różne przykłady analizy gatunków, które poruszają następujące zagadnienia:

-kwestia definicji – esencjalne elementy, które określają ramy gatunku;

-kwestia interpretacji – przeniesienie tekstualnych znaczeń gatunku do kontekstu socjalnego; w ramach tego zagadnienia pojawiły się teoretyczne kierunki: rytualny, ideologiczny, strukturalistyczny, psychoanalityczny, studia kulturowe;

-kwestia historii – dynamika zmian gatunku, gdzie podstawowym zagadnieniem jest wpływ przeobrażeń warunków kulturowych na zmianę gatunku.

• Niektórzy uczeni twierdzą, iż gatunek jest nieodłączną częścią tekstu. Medioznawcy zakładają, że gatunek jest częścią tekstu poprzez różne praktyki – umiejscowienie gatunku w ramach szerszej dyskusji o tekście  zakładającym rozróżnienie na teksty i inne czynniki. Podczas gdy medioznawcy odeszli od tekstowych analiz, gatunek pozostał w archaicznej formie metodologii, wraz z narracją i stylem.
• Niektóre gatunki kategoryzują teksty. Można powiedzieć, iż gatunek określa przemysł i publiczność - kanały sci-fi oraz ich widownia – sci-fi fans, lecz w tym przypdaku kategoria tekstowa poprzedza przemysłowe i publiczne użycie określenia – gatunek sciencie-fiction sugeruje występowanie czynnika ujednolicającego przemysł telewizyjny i publiczność. Sugeruje to, iż gatunki nie są przede wszystkim kategoriami tekstowymi, ale istnieje nikła różnica pomiędzy pojmowaniem gatunku jako kategorii i traktowania go jako składnika tekstu.
• Nie ma ściśle wyznaczonych kryteriów, które decydują o podziale gatunkowym – niektóre programy telewizyjne określane są przez - scenografię (westerny),



Nieodłączny obrazek westernu - samotny jeździec na koniu na tle zachodzącego słońca





 - akcję (programy kryminalne),



Niezawodna grupa gotowa do każdej akcji z serialu "Prawo i porządek"         
      
- reakcję publiczność (komedie)
 




Rozbawiona publiczność oglądająca komedię



 czy narrację (programy z zagadką do rozwikłania). Pokazuje to zróżnicowanie w definiowaniu gatunków telewizyjnych.


Gatunki nie ograniczają się do jednego, odrębnego tekstu np. „Koło fortuny” nie jest gatunkiem samym w sobie, lecz częścią szerszej kategorii gatunkowej – teleturniejów. 



Teleturniej - Wheel of fortune

• Gatunki pojawiają się w intertekstualnych relacjach złożonych tekstów skutkujących w powszechnej kategorii. Jak te teksty wiążą się ze sobą aby utworzyć gatunek? Teksty nie mogą oddziaływać same na siebie, współdziałają tylko poprzez praktyki kulturowe, jak produkcja czy recepcja. Publiczność ciągle łączy różne programy. Gatunek zależy od intertekstualności, nie jest właściwym składnikiem tekstu.
• Gatunek nie jest nieodłączny z tekstem. Gatunki powstają pod wpływem czynników zewnętrznych – praktyk publiczności. Granice między tekstem a konstytuującymi je praktykami publiczności są zbyt płynne i zmienne, aby je określić. Gatunek przecina w poprzek te granice poprzez produkcję, dystrybucję, promocję, recepcję, wszystkie mające na celu kategoryzację tekstów medialnych w gatunki.

Praktyki dyskursywne i gatunkowe związki

• Biorąc pod uwagę te wszystkie trudności w gatunkowej analizie, rozsądnym wydaje się postrzeganie gatunków jako praktyk dyskursywnych. Te dyskursywne podejścia wynikają ze współczesnych i poststrukturalnych teorii, gdzie gatunek zdaje się idealnie pasować do dyskursywnych formacji proponowanych przez Michaela Foucault. Szczególne znaczenie w filozoficznych dociekaniach tego francuskiego filozofa, historyka, socjologa zajmowały archeologia wiedzy i genealogia władzy. W dziedzinie archeologii wiedzy podjął próbę analizy dyskursów. Natomiast w ramach genealogii władzy zajmował się wpływem dyskursu na kształtowanie zjawisk społecznych. Wg Foucault możemy traktować gatunek jako funkcję dyskursu, która nie jest ani częścią ani esencją tekstu.

Dyskursywne praktyki można podzielić na trzy podstawowe typy:

- definicja (np. ten program jest sitcomem, gdyż w tle słychać śmiech publiczności);

- interpretacja (sitcomy odzwierciedlają i wzmacniają status quo);

- ewolucja (sitcomy są lepszą rozrywką niż opery mydlane).

Te dyskursywne założenia oferują nowe ramy, wśród których można studiować teksty medialne.

• Gatunkowe dyskursy są najlepiej analizowane na ich powierzchni wypowiedzenia, raczej niż interpretacji i wczytywania się w nie jak w przypadku tekstów medialnych. Powinniśmy wskazywać na jak najwięcej wyrażeń gatunkowych i umieścić je w szerszym, kulturowym kontekście. Np., aby przestudiować gatunek teleturnieju powinniśmy zajrzeć poza pojedyncze aspekty, jak tekst czy praktyki produkcyjne. Powinniśmy zapoznać się z wszelkimi przykładami intertekstualności - działalnością fanów, reklamami, informacjami na temat programu w różnych źródłach, parodiami itp. Połączenie tych wszelkich przykładów pozwoli zaproponować szerszą skalę definicji i znaczenia gatunku.
• Wielu badaczy traktuje gatunek jako dyskursywny proces, jednak dopiero niedawno takie podejście zostało bardziej rozwinięte. Kluczową pracą w tej dziedzinie jest książka Ricka Altmana „Film/Genre”. W publikacji tej jednak struktura tekstowa pozostaje dla Altmana najbardziej istotnym założeniem. Powinniśmy najpierw przestudiować procesy kulturowe dyskursów gatunkowych, dopiero później zaś zbadać teksty, które tradycyjnie były postrzegane jako identyczne z gatunkiem samym w sobie. Powinniśmy także zbadać specyfikę mediów. Altman stanowczo polemizuje z stwierdzeniem, iż filmy łączą w sobie wiele gatunków, by przyciągnąć jak najbardziej zróżnicowaną widownię. Takiego założenia nie można jednak dosłownie zastosować w przypadku programów telewizyjnych. Badając telewizję, winniśmy wypracować odrębne formy wglądu w to medium.
• Założenie, iż gatunek jest formacją dyskursywną pozwala nam postrzegać gatunek zarówno jako aktywny proces jak i formę stałą. Mimo iż nie możemy jednoznacznie zdefiniować gatunku, każdy z nas bez problemu jest w stanie rozpoznać oglądany serial komediowy czy operę mydlaną.  Wynika to z założenia, iż gatunki występują w dyskursywnych związkach. Związki te, mimo ich cech wspólnych, są jednak krótkotrwałe, zależne i puste. W danym momencie, gatunek wydaje się stały, lecz może zostać zupełnie inaczej odebranym w innych warunkach historycznych czy kulturowych. Udowadnia to, jak gatunki są w tym samym czasie płynne a jednocześnie stałe. Dyskursy, które tworzą gatunkowe związki są praktykami, jakie lokują tekst w obrębie gatunku. To nie poszczególne programy konstytuują gatunek, a dyskursy produkcyjne i recepcyjne, które wyrażają i sytuują programy w ramach gatunku.

Podsumowanie: pięć podstawowych zasad kulturowej analizy gatunku

Podstawowym celem analizy gatunku jest zrozumienie, jak gatunki działają w ramach poszczególnych przykładów i jak pasują do szerszego systemu kulturowego. Takie podejście pozwoli nam zrozumieć, jak media działają, by wpływać na nasze postrzeganie świata.

1.      Analiza gatunkowa powinna liczyć się z poszczególnymi przymiotami mediów

Nie możemy przenieść literackiej i filmowej analizy gatunku na grunt telewizji. Podział medium staje się coraz bardziej zróżnicowany, podobnie jak działania publiczności, zaś film i programy telewizyjne ciągle oddalają się od siebie i wymagają odrębnego zaplecza naukowego.

2.      Studia gatunkowe powinny negocjować pomiędzy specjalizacją i generalizacją

Gatunek jest kategorią konceptualną i w pewien sposób przewyższa specyficzne przypadki. Tradycyjnie analiza gatunkowa unika szczegółowej specyfikacji zamiast generalizacji. Istnieją dwa ogólne kierunki analizy gatunkowej:

·     Opierający się na gatunku i jednym jego elemencie; oznacza to skupienie na historycznym punkcie zwrotnym, izolacji istotnych zagadnień socjalnych, lub śledzenie pochodzenia gatunków. Zawężając obszar badań gatunkowych, unikniemy generalizacji tego zagadnienia.

·  Polegający na wyborze konkretnego przypadku z mediów i analizie procesów gatunkowych zachodzących w jego ramach. Rozpoczynając takie badanie możemy wybrać początkowe punkty, jak: formacje przemysłowe, praktyki publiczności, przykład tekstowy, moment historyczny.

3.      Historie gatunku powinny być opisane przy pomocy genealogii dyskursywnej

Historie gatunku posiadają tradycyjnie chronologiczne teksty, zawierające założenia definicyjne i interpretacyjne. Aby zrozumieć gatunek jako kategorię kulturową, potrzeba różnych metod – dyskursy gatunkowe nie są bogate w ukryte znaczenia, struktury formalne lub wgląd subtekstualny. Powinniśmy raczej podążać za modelem genealogii Foucault, kładącą nacisk na szerokości raczej niż głębokości i zbierającej jak najwięcej przykładów dyskursów otaczających dany przykład procesu gatunkowego.

4.      Gatunek powinien być rozumiany w praktykach kulturowych

Gatunki są procesami kulturowymi, które najlepiej badać na konkretnych przykładach historycznych. Jednak jeden ważny aspekt studiów gatunkowych opiera się o literacką krytykę Tzvetana Todorowa rozróżnienia pomiędzy historycznymi gatunkami – zakorzenionymi w praktykach kulturowych – a teoretycznymi gatunkami – jakie kształtują idealne kategorie dla badaczy. Teoretyczne gatunki mogą być użyteczne dla łączenia wśród tekstów i praktyk, które wcześniej nie były skuteczne, tworząc nowe kategorie, które później mogą być zastosowane jako powszechne gatunki (np. film noir)

5.      Gatunki powinny być sytuowane pośród większych systemów hierarchii kulturowej i relacji władzy

Celem większości badań nad mediami jest rozpoznanie działania mediów jako części kontekstu społecznego oraz relacji władzy. Kategoria gatunku pozostawała długo nieobecna w badaniach nad mediami, ponieważ gatunek postrzegany był jako składnik kultury tekstu. Postrzegając gatunek jako kontekstualny proces dyskursywny, można sytuować gatunek wśród większych reżimów władzy i lepiej zrozumieć ich kulturowe użycie. Traktując gatunki jako systemy kategoryzujące i rozróżniające, łączenie różnic gatunkowych z innymi systemami różnic może wskazać na prace władzy kulturowej.

Istnieje silna tradycja łączenia analizy gatunkowej i różnic rodzajowych; założenie to można rozszerzyć na inne osie identyfikacji różnic, jak: rasa, wiek, orientacja seksualna, klasa, narodowość. Można również zbadać, jak różnice gatunkowe brukują w ramach hierarchii wartości kulturowych, zarówno wśród gatunków jak i jednego konkretnego gatunku. Podążając za wpływowymi studiami kulturowych różnic Pierre’a Bourdieu, możemy zbadać gatunek jak np. talk show w kierunku większego rozróżnienia, jak: wartości estetyczne, identyfikacja publiczności, kody realizmu. Taka analiza dostarcza wachlarz gatunkowych konwencji i założeń. Stosując takie podejście, badacze mogą analizować gatunki bez porzucenia ich większego, politycznego projektowania.

Podobnie z założeniem Foucault, iż dyskursy są zawsze procesami władzy, gatunki także kształtowane są przez relacje władzy. Gatunki przepełnione są konsekwencjami politycznymi.

Po zapoznaniu się z tymi wszystkimi założeniami, możemy stwierdzić, iż istnieje kategoria gatunkowa, która może posłużyć jako baza do analizy gatunkowej. Należy więc w pierwszej kolejności przestudiować gatunki jako kategorie kulturowe, przyjrzeć się procesowi definiowania, interpretacji i ewolucji, która konstytuuje te kategorie w naszych codziennych relacjach z mediami. Wówczas będziemy mogli lepiej zrozumieć, jak gatunki kształtują nasze odbieranie mediów, jak media kształtują nasze relacje socjalne i jak kategorie gatunkowe mogą być wykorzystane do studiów nad tekstami medialnymi.